ÔNG GIÀ NẤU BẾP

ÔNG GIÀ NẤU BẾP

Truyện ngắn của C. PAUTÔPXKI (nhà văn NGA)

Một buổi tối mùa đông năm 1786, ông già mù đã từng nấu bếp cho bà công
tước Tun, đang nằm hấp hối trong một căn nhà gỗ nhỏ ở ngoại ô thành
Viên (1); Gọi là nhà cũng không đúng, thực ra đây chỉ là một cái trạm
gác cũ kỹ ở sâu tận cuối vườn. Vườn cây ngổn ngang cành mục bị gió
quật gẫy. Mỗi khi có người bước lên, những cành cây đó lại kêu răng
rắc và con chó xích trong chuồng lại khẽ gầm gừ. Chó cũng nằm chờ chết
như chủ. Nó cũng già lắm rồi và không còn sủa được nữa.

Mấy năm trước đây, ông đầu bếp bị hơi nóng trong lò bốc ra làm hỏng
đôi mắt. Từ ngày ấy quản gia của bà công tước bèn đuổi ông ra ở ngoài
trạm gác và thỉnh thoảng mới thí cho vài đồng phơ-lo-rinh.

Ông bếp ở cùng với cô con gái mười tám tuổi, tên là Ma-ri-a. Đồ đạc
trong trạm gác chỉ có mỗi một chiếc giường, vài ghế dài, một chiếc bàn
cục mịch, ít bát đĩa sứ đầy vết rạn. Và sau hết là một chiếc đàn dương
cầm, của cải độc nhất của Ma-ri-a.

Đàn cũ kỹ đến nỗi mỗi khi có một tiếng động xuất hiện ở xung quanh,
những sợi dây thường rung lên đáp lại bằng một âm thanh khẽ và kéo dài
rất lâu. Ông bếp thường gọi đùa chiếc đàn dương cầm ấy là "người trông
nhà" của mình. Bất cứ có ai bước vào nhà, đàn cũng chào đón bằng một
tiếng rên già nua, run rẩy.

Khi Ma-ri-a tắm rửa cho người cha hấp hối xong, mặc cho ông chiếc áo
sơ-mi sạch sẽ và mát mẻ, ông già nói :
- Xưa nay cha vẫn ghét bọn cha cố và thày dòng. Cha không muốn mời họ
đến nghe cha thú tội. Nhưng cha lại thấy cần được thanh thản lương tâm
trước khi chết.

Ma-ri-a sợ hãi hỏi :
- Vậy cha bảo làm thế nào bây giờ ?

Ông già nói :
- Con hãy ra ngoài đường, gặp người nào đầu tiên thì mời vào đây, để
nhận lời thú tội của người hấp hối. Không có ai nỡ từ chối con đâu.

- Đường phố nhà ta làm gì có mấy ai qua lại. – Ma-ri-a lẩm bẩm, trùm
khăn rồi bước ra.

Cô chạy qua vườn, cố hết sức mới mở được cánh cổng sắt đã han rỉ và
đứng lại. Đường phố vắng tanh. Gió thổi những chiếc lá trên mặt đường
và những giọt nước mưa lạnh từ trên trời tối rơi xuống.

Ma-ri-a đợi rất lâu và lắng tai nghe. Cuối cùng cô thấy hình như có
một bóng người đi dọc hàng rào, vừa đi vừa khẽ hát. Cô tiến lên mấy
bước định đón, nhưng bỗng vấp phải người ấy và kêu thét lên. Người
khách đứng lại, hỏi :
- Ai thế ?

Ma-ri-a nắm lấy tay ông ta và giọng run run kể lại lời cha mình yêu
cầu. Người khách bình thản nói :
- Được, tuy tôi không phải là cha cố, nhưng cũng chẳng sao. Ta vào đi.

Họ vào nhà. Nhờ ngọn nến, Ma-ri-a nhìn thấy khách là một người nhỏ bé,
gầy. Ông đặt chiếc áo mưa ướt át lên ghế dài. Ông mặc rất duyên dáng
mà lại vẫn giản dị. Ánh sáng ngọn nến làm lấp lánh chiếc áo chẽn màu
đen, những chiếc khuy thủy tinh và chiếc cổ áo đăng ten.

Khách còn rất trẻ. Trông cách ông lắc lư đầu, sửa lại mái tóc giả rắc
phấn, còn một cái gì rất trẻ con. Ông nhanh nhẹn đẩy chiếc ghế đẩu lại
gần giường, ngồi xuống đó, rồi cúi đầu, chăm chú và vui vẻ nhìn vào
mặt người hấp hối.

Khách nói :
- Cụ nói đi. Tôi không được quyền của chúa trao, nhưng tôi được quyền
của Nghệ thuật, vì tôi không phụng thờ Chúa mà phụng thờ Nghệ thuật.
Có lẽ dùng cái quyền đó tôi cũng sẽ làm nhẹ được cho cụ những giây
phút cuối cùng và cất đi được gánh nặng trong lòng cụ.

Ông già cầm tay khách, kéo lại gần mình thì thầm :
- Tôi đã làm lụng cả đời, cho đến tận lúc bị mù. Mà ai làm lụng thì
người đó còn thời giờ đâu gây tội ác nữa. Khi vợ tôi bị bệnh lao, bà
ấy tên là Mác-ta, thầy thuốc kê vào đơn nhiều thứ thuốc đắt tiền và
bảo phải cho bà ấy ăn tinh sữa, nho và uống rượu vang đỏ, tôi đã ăn
cắp trong bộ đồ ăn của bà công tước Tun một chiếc đĩa bằng vàng, bẻ
thành mảnh vụn rồi đem bán. Đến bây giờ tôi vẫn ăn năn về việc đó và
vẫn giấu con gái tôi vì tôi đã dạy cháu không được đụng tới một thứ
nhỏ gì của người khác.

Khách hỏi :
- Thế có người đầy tớ nào của bà công tước bị phạt oan không ?

- Thưa ông, xin thề là không có ai cả - ông già trả lời rồi khóc - Nếu
như tôi biết trước là chỗ vàng đó cũng chẳng cứu được bà Mác-ta, thì
tôi đã chẳng ăn cắp.

Khách hỏi :
- Tên cụ là gì ?

- Thưa ông, Giô-han Mây-e.

- Thôi được, cụ Giô-han Mây-e – khách nói và đặt bàn tay lên đôi mắt
mù của ông già, - cụ không có lỗi đối với ai cả. Điều cụ vừa kể không
phải là tội lỗi, cũng không phải là một việc ăn cắp, mà trái lại, có
thể còn được coi là một chiến công của tình thương yêu kia đấy.

Ông già thì thầm: "A – men!"

Khách nhắc lại : "A – men!". Bây giờ thì cụ nói cho tôi biết , trước
khi từ giã cõi đời, cụ có mong ước điều gì không ?

- Tôi muốn có người sẽ chăm sóc cho cháu Ma-ri-a hộ tôi.

- Tôi sẽ làm việc đó. Cụ còn muốn điều gì nữa ?

Khi đó ông già hấp hối đột nhiên mỉm cười và nói to :
- Tôi còn muốn được nhìn thấy bà Mác-ta một lần nữa, đúng như khi tôi
đã gặp bà lần đầu hồi còn trẻ. Tôi muốn được nhìn thấy mặt trời và khu
vườn cũ này lúc đang mùa xuân hoa nở. Nhưng thưa ông những ước mong đó
không thể thực hiện được. Xin ông đừng giận tôi đã nói những lời gàn
dở. Chắc là bệnh tật đã làm tôi mất tỉnh táo rồi...

Khách nói : "Được" - Khách đứng dậy và nhắc lại : "Được". Ông bước tới
cạnh đàn, ngồi xuống chiếc ghế đẩu đặt trước đàn, nói to lần thứ ba :
"Được" và bỗng nhiên những thanh âm lan nhanh ra khắp trạm gác, tưởng
chừng như có ai ném xuống sàn nhà hàng trăm quả cầu thủy tinh nhỏ bé.

Khách nói :
- Cụ nghe đây. Cụ hãy nghe và thử nhìn xem.

Khách bắt đầu đàn . Sau này Ma-ri-a còn nhớ mãi nét mặt của khách hôm
đó ra sao khi phím đàn đầu tiên vang lên dưới bàn tay của ông, vầng
trán tái xanh một cách khác thường và trong đôi mất màu xẫm, bóng ngọn
lửa nến đang đung đưa.

Đã bao nhiêu năm nay chiêc dương cầm này mới lại vang lên to như thế.
Thanh âm không những tràn ngập trạm gác mà còn lan ra ngoài vườn. Con
chó già chui trong chuồng ra, ngồi nghiêng đầu, lắng nghe và khẽ vẫy
đuôi. Tuyết ẩm bắt đầu rơi, nhưng con chó vẫn ve vẩy tai.

- Thưa ông, tôi nhìn thấy rồi ! – ông già nói và nhấc đầu dậy, - Tôi
nhìn thấy hôm tôi gặp vợ tôi lần đầu, và vợ tôi e thẹn đã làm rơi vỡ
chiêc bình sữa. Hôm đó vào mùa đông trên vùng níu. Bầu trời trong vắt
như một tấm kính mầu xanh và Mác-ta đã cười – ông già nhắc lại, nghe
tiếng đàn thánh thót.

Khách vẫn đàn, mắt nhìn vào ô cửa sổ đen ngòm. Ông ta hỏi :
- Còn bây giờ, cụ có nhìn thấy gì không ?

Ông già im lặng, lắng nghe.
- Chẳng lẽ cụ không nhìn thấy gì à ? – khách nói nhanh, tay vẫn không
ngừng đàn, - là đêm từ màu đen đã chuyển snag màu xanh thẫm, rồi xanh
nhạt, và ánh sáng ấm từ trên cao dọi xuống. Trên các cành già cỗi của
những cây cối trong vườn đã đang nở những bông hoa trắng. Theo tôi thì
đó là hoa táo, tuy ở trong phòng này nhìn ra thì chúng to như những
bông hoa uất- kim-cương. Cụ thấy chứ, tia nắng đầu tiên chiếu, lên
hàng rào bằng đá, sưởi ấm nó và làm bốc lên hơi nước. Chắc đó là do
rêu bị ngấm tuyết bây giờ đang khô lại. Còn bầu trời thì mỗi lúc một
cao thêm. Những đàn chim đã lại theo nhau bay về phương bắc, trên
thành phố Viên cổ kính của chúng ta.

Ông già kêu lên :
- Tôi đã nhìn thấy tất cả những cái đó !

Bàn đạp khẽ kêu rít, và đàn dương cầm bắt đầu cất tiếng long trọng,
tưởng chừng không phải cây đàn nữa mà là hàng trăm tiếng người reo
vui.

Ma-ri-a nói với khách :
- Không thưa ông, những bông hoa đó hoàn toàn không giống
uất-kim-cương... đó là những bông hoa táo nở trong có một đêm.

Khách trả lời : " Đúng là hoa táo, nhưng cánh lại rất to".

- Mở cửa sổ ra , con - ông già yêu cầu.

Ma-ri-a mở cửa sổ ra. Không khí lạnh tràn vào phòng. Khách đàn rất khẽ
và chậm. Ông già ngả đầu xuống gối, thở hổn hển và tay bấu lấy chăn.
Ma-ri-a chạy vội lại. Khách ngừng đàn, nhưng vẫn ngồi yên không động
đậy bên cây đàn, như bị bản nhạc của chính mình thôi miên.

Ma-ri-a bắt đầu thét lên. Khách đứng dậy, bước tới bên giường. Ông già
vừa nói vừa thở hổn hển :
- Tôi đã nhìn thấy mọi thứ như bao nhiêu năm về trước. Nhưng tôi chưa
muốn chết mà vẫn không biết... tên , tên ông !

- Tên tôi là Vôn-han A-me-đây Mô-da ( Wolfgang Amadeus Mozart ) – khách trả lời.

Ma-ri-a lùi ra khỏi giường và khuỵu chân xuống rất thấp, đầu gối như
chạm sàn, cúi chào nhà nhạc sĩ vĩ đại.

Khi cô đứng thẳng dậy thì ông già đã chết rồi. Bình minh đỏ ửng ngoài
cửa sổ và trong làn ánh sáng ban mai đó, khu vườn hiện ra phủ đầy hoa
tuyết ẩm ướt.


VŨ QUỲNH dịch